Van “Kultuur Avontuur” naar Cultura Nova

Ze moeten raar hebben opgekeken toen Fiedel van der Hijden in 1983 voor het eerst het Parkstad Limburg Theater (toen nog Schouwburg Heerlen) binnen liep. Gekleed in een roze overal en lang haar tot over de schouders meldde Fiedel zich voor een afspraak met Fons Bruins, de toenmalig directeur van het Theater. Deze had wel oren naar de ideeën voor een zomerfestival dat de pauze tussen het theaterseizoen kon opvullen.

Een van deze inspiratiebronnen was (en is nog steeds) het festival Fools dat Fiedel in 1981 had bezocht in Amsterdam. Tijdens het festival, dat werd gehouden op het voormalig scheepsterrein, werd Fiedel overdonderd door een aaneensluitend programma van voorstellingen. “Dit moest toch ook mogelijk zijn in Heerlen?”

Als jongerenwerker in Landgraaf en belangrijk bij het opzetten van de Oefenbunker in Landgraaf (toen nog onder de naam Mainstreet) schreef Fiedel in 1983 een brief aan de directeur van het Theater. Geïnspireerd door, en vaste bezoeker van, diverse culturele theater festivals in Nederland en daarbuiten had Fiedel namelijk plannen om ook Heerlen kennis te laten maken met een straattheaterfestival. Zeker met de kennis dat een theaterseizoen afloopt in mei en pas weer start in september/oktober had de directeur daar zeker oren naar een festival dat in de tussenliggende tijd mensen zou kunnen interesseren en entertainen zoals het theaterseizoen dat eigenlijk de rest van het jaar deed.

Steeds wanneer Fiedel een festival bezocht, sprak hij alvast de organisatoren aan om te polsen of en hoe hij zo’n festival ook in Heerlen kon opzetten. De organisatoren werden enthousiast en waren zeker bereid om informatie te delen.

Angst voor een anti-kernwapen demonstratie
Onder de naam Kultuur Avontuur kreeg Heerlen in 1983 de eerste editie van het straattheaterfestival. Als vrijwilliger en met steun van enkele vrienden, collega’s uit het jongerenwerk, de Oefenbunker en mensen van de muziekschool en het VVV ontstond er een clubje dat het eerste festival op poten ging zetten. Deze eerste werkgroep begon met een startkapitaal van 6000,- gulden. Doch enkelen binnen de organisatie zetten vraagtekens bij dit startkapitaal.

Echter Fiedel had het idee om toch al iets op te zetten zodat mensen kennis konden maken met de ideeën van de werkgroep en daardoor een beeld zouden kunnen krijgen hoe zo’n festival kon worden als het groter gegroeid zou zijn. De onwetendheid van de eerste opzet van Kultuur Avontuur zorgde er zelfs voor dat directeur Fons Bruins gebeld werd door een wethouder van Heerlen met de vraag: “Wat gaan jullie eigenlijk doen? Met welk tuig gaan jullie in zee?” Bij de politiek ontstond angst dat er een demonstratie georganiseerd werd. Zeker omdat in die tijd – begin jaren ’80 – de anti-kernwapen demonstraties erg actueel waren. De vrees kon echter worden weggenomen door de directeur van het theater.

Met de contacten die Fiedel inmiddels had naar aanleiding van zijn vele eerdere bezoeken aan festivals, had hij ook contact met diverse theatergroepen. Gepolst met de achterliggende gedachte dat er nog niet veel budget was om grote namen binnen te halen, kwamen in het begin toch geregeld grote groepen die eigenlijk nog niet te betalen waren.

Kultuur Avontuur op de voorpagina vanwege arrestatie artiest
Een anekdote over een van de eerste artiesten brengt ons bij Hakim. Bekend als mimespeler van o.a. Sesamstraat en toen nog gewoon straattheaterspeler, vroeg Fiedel op het Leidseplein of Hakim interesse zou hebben om te komen spelen bij Kultuur Avontuur in Heerlen. Eenmaal aangekomen stond Hakim op straat gebaren te maken als mimespeler en te spelen met een waterpistooltje. Deze act bracht Kultuur Avontuur de volgende dag meteen op de voorpagina van de krant, want Hakim werd zowaar opgepakt door de politie. Direct daarna volgde een telefoontje van de commissaris van de politie. “Ik heb hier iemand, die zegt dat hij bij uw festival hoort, klopt dit?” Het antwoord van Fons Bruins leidde ertoe dat dezelfde agent die Hakim had opgepakt, de mimespeler per direct terug kon brengen.

In de 6 jaar die zouden volgen werd het toen nog 2 daagse festival steeds populairder en trok het ook steeds meer mensen. Na 7 jaar was het tijd om terug te kijken en hoewel de wat kleinere maar vele straattheateracts populair waren bij het publiek, had de werkgroep van Kultuur Avontuur niet het idee dat ze de kant op gingen die ze wilden.

Inmiddels was de duur van het festival wel al gegroeid naar 5 dagen en 3 locaties (Heerlen, Landgraaf en Kerkrade) maar zeker omdat er een beperkt aantal straattheateracts zijn, werd het festival na verloop van tijd steeds meer een herhaling. Daarbij kreeg Kultuur Avontuur meer de functie van uitzendbureau en planner dan dat er tijd en aandacht was voor de daadwerkelijke inhoud van de acts.

Kultuur Avontuur maakt plaats voor Cultura Nova
Op dat moment werd besloten om het anders te gaan aanpakken. Onder de nieuwe naam Cultura Nova werd meer uitgegaan van de acts. Daarbij werd het programma terug gebracht tot 10 dagen achterelkaar in plaats van enkele weken waarin de voorstellingen meer verspreid door Kultuur Avontuur werden georganiseerd.

Ook de nieuwe aanpak bleek populair onder de mensen en met de mogelijkheden van een meer tastbaar en structureel festival, groeide ook de mogelijkheden om grotere namen binnen te halen.

Inmiddels is Cultura Nova meer dan een losstaand festival geworden. Voor steeds meer groepen en acts is Cultura Nova een stempel van kwaliteit geworden. Groepen willen het festival steeds meer als podium voor een première van hun voorstelling gebruiken. Dit zorgt er dan weer voor dat de naam Cultura Nova steeds meer een kwalitatieve uitstraling krijgt.

Dat de politiek nog niet altijd weet waar het Cultura Nova als festival moet plaatsen blijkt uit een anekdote die Fiedel vertelde terwijl Rocco Malherbe (festivaldirecteur van Cultura Nova en daarnaast stafmedewerker bij Parkstad Limburg Theaters Heerlen) bij het gesprek aanschuift.

Vier dranghekken en een motoragent
Voorafgaand aan het bezoek van de groep Les Plasticiens Volants (die met hele grote sprookjesachtige ballonnen figuren een verhaal vertellen), moest er politiebegeleiding aangevraagd worden om de straat af te zetten en het verkeer te begeleiden. Echter de politie maakte daarbij een foute inschatting door welgeteld één motoragent en vier dranghekken af te staan. De glimlach komt nog terug bij Rocco en Fiedel wanneer ze het beeld voor zich zien van de motoragent die opeens om de hoek van de straat een enorm ballonnen figuur met daaromheen duizenden mensen zag opdoemen. Uiteindelijk is het met een sisser afgelopen en werd de rest van de avond begeleid met een politiebus (bij gebrek aan meer).

Ook deze zomer kan het publiek uit Heerlen en omgeving opnieuw genieten van vele acts. Maar waar staat Cultura Nova nu eigenlijk? Daar, waar twintig jaar geleden bewust een herstart werd gemaakt.

Optreden in Aken
Niet alleen ziet Cultura Nova zich nu als organisator van dat ene zomerfestival, maar ook de wisselwerking die tijdens de samenwerking tussen groepen en de mensen uit de regio ontstaat is zeer belangrijk voor de organisatie. Door deze samenwerking ontstaan er weer vele nieuwe ideeën en initiatieven van mensen uit de eigen regio. Hierdoor heeft Cultura Nova inmiddels ook een maatschappelijke taak gekregen om mensen uit de eigen (eu)regio te enthousiasmeren voor cultuur, theater en kunst.

Daarnaast is Cultura Nova een van de vaandeldragers voor Euregionale samenwerking met bijvoorbeeld Aken. Hoewel “euregio” de laatste jaren in politieke zin een toverwoord lijkt, komt er nog weinig concreets van de vloer. Dit ondervond ook de organisatie van Cultura Nova. Hoewel er vele initiatieven de afgelopen jaren zijn gestrand, omdat simpelweg het kostenplaatje niet haalbaar was door het ontbreken van politieke steun (lees subsidies), kwam er in de 20^ste editie (2010) van Cultura Nova hoe dan ook een samenwerking voor één dag kunst, cultuur en theater in Aken.  Theater Aachen, Theater K (ook uit Aken) en de toneelacademie Maastricht werkten onder de naam “Aachener Performance-Night” samen.

Met het grote team van vaste krachten en de hulp van vele vrijwilligers kan het publiek uit Heerlen en omstreken zich iedere zomer opmaken voor een verrassend en divers verjaardagsfeest van Cultura Nova.