Vanaf het einde van de 1e Wereldoorlog, toen de autobus aan haar opmars begon, zagen veel ondernemers daar wel brood in en startten een vervoerbedrijf.
Zo ook in en rond Heerlen waar deze als paddenstoelen uit de grond verrezen. Dit liep, zoals ook elders in het land, danig uit de hand zodat halverwege de jaren twintig een landelijk vergunningenstelsel werd ingevoerd.
Dit verhaal is het vervolg op “De Gemeente Autobusdienst Heerlen“.
De gemeentelijke autobusdienst
De gemeentelijke autobusdienst werd in 1923 opgericht. Tot directeur werd de directeur van de Dienst Gemeentewerken, de heer A. Pel, benoemd die daardoor de eerste, maar ook de laatste directeur van het busbedrijf werd. Begonnen werd met twee T-Fords die de nummers 1 en 2 kregen. De “Auto-Garage, Rijtuigfabriek, Zadelmakerij en Stoffeerderij” van de Gebrs. Consten te Heerlen bouwde een “zeer soliede” houten carrosserië op beide chassis.
De bussen kregen onderdak in een loods van kolenhandel Hermens aan de Eikenderweg. Een vaste monteur aanstellen vond men teveel van het goede en daarom werd de chef-monteur van de brandweer hiervoor aangesteld. Hij zou de herstel- en onderhoudswerkzaamheden aan de autobussen in de avonduren na zijn diensttijd moeten verrichten! Dat kon de arme man niet bolwerken en in 1924 kwam hij in vaste dienst als chef-monteur bij het busbedrijf. De jaren erna werden steeds meer (grotere) bussen in dienst gesteld en ook had men de garage aan de Eikenderweg moeten verlaten en was een gedeelte van de oude Electrische Centrale aan de Gringel verbouwd tot garage. Dat duurde tot 1929 toen het oude slachthuis, eveneens aan de Gringel, werd ingericht als busgarage.
Opening van de eerste lijn Heerlen-Heerlerbaan-Bautsch-Terwinselen
De eerste lijn werd in december 1923 geopend: Heerlen-Heerlerbaan-Bautsch-Terwinselen. Deze werd in 1926 gewijzigd in Heerlen-Molenberg-Terwinselen. Een proef voor de lijn Heerlen-Bekkerveld-Welten voldeed niet en werd omgezet in Heerlen-Welten-Benzenrade. Als experiment werd deze lijn verlengd naar Ubachsberg maar dat werd geen succes en in 1933 werd de gehele lijn overgedragen aan een andere ondernemer. In 1925 kwam de lijn Heerlen-Schaesberg in dienst en in 1929 de lijnen Heerlen-Heksenberg-Versiliënbosch-Nieuw Einde (later verlengd tot de SM. Emma) en Heerlen-Meezenbroek. Deze laatste lijn bleek verliesgevend maar aangezien het een wijk in aanbouw was, werd gehoopt dat het rendement zou verbeteren. In augustus 1932, als er in die wijk 200 woningen in aanbouw zijn, besluit men om door te gaan tot deze huizen bewoond zijn. Dat was tevergeefs waardoor deze dienst op 1 januari 1934 werd stopgezet.
In de nacht van 24 op 25 april 1938 brak brand uit in de garage waarbij vrijwel alle bussen zodanig beschadigd raakten dat ze niet meer gebruikt konden worden. De “Limburg Koerier” van 25 april maakt hiervan melding met de kop HEERLEN ZONDER GEMEENTE-AUTOBUSSEN. Om toch de diensten te kunnen uitvoeren werd contact opgenomen met de LTM die ervoor zorgde dat er bij het begin van de dienst 5 bussen in Heerlen beschikbaar waren, een mooi staaltje van burenhulp. Deze LTM-bussen werden gereden door chauffeurs van de Gemeente Autobusdienst. Per 1 september 1940 gingen de diensten en het materieel over in eigendom van de LTM waarvan het hoofdkantoor toen nog in Roermond gevestigd was.
De bussen van de Gemeente Autobusdienst
Voor liefhebbers en geïnteresseerden volgt hieronder een overzicht van de merken bussen die de Gemeente Autobusdienst in gebruik heeft gehad: Ford-T, Autotraction, Minerva, De Dion Bouton, Citroën, Renault en Kromhout. Deze waren voorzien van een carrosserie van Consten, A.R.M., Pennock, Van Hooren & Carboux, Asjes, Houx, Holland, Van Well & Goerke, Beynes en Verheul.
Klik op linksstaande QR-code. Print de QR-code uit en hang deze op. Door te scannen met een telefoon komen bezoekers direct uit bij dit verhaal.
Voor geïnteresseerden:
Bus nr. 10 op de foto is een Kromhout met een opbouw van Beijnes. Het bouwjaar is 1938 en de bus had 38 zitplaatsen. De wagen kwam in juli 1938 nieuw in dienst en werd in mei 1940 gevorderd om nooit meer terug te komen.
De firma KROMHOUT maakte aanvankelijk (scheeps)dieselmotoren en startte in 1935 met het bouwen van vrachtauto- en autobusonderstellen met motor. Veel busbedrijven hadden Kromhout-bussen in dienst. In 1958 werd Kromhout overgenomen door Verheul, eveneens een bekende naam in de autobuswereld. In 1970 is de fabriek van Verheul afgebrand en niet meer herbouwd. BEIJNES was een fabriek van treinen en trams die van 1838 tot 1950 in Haarlem gevestigd was. In 1950 werd het bedrijf verplaatst naar Beverwijk en ging in 1963 failliet. Voor en na de Tweede Wereldoorlog hebben wel meer “vreemde” bedrijven autobuscarrosseriën gebouwd zoals de vliegtuigbouwer Aviolanda in Papendrecht en in Dordrecht een dependance van de scheepswerf De Schelde.
Het blijkt maar weer: de verhalen op HV worden goed gelezen want ik kreeg op mijn kop omdat ik er helemaal naast zit wat betreft het merk en carrosserie van bus nr. 10. De afgebeelde bus is een Renault met dieselmotor van bouwjaar 1933. De carrosserie is vervaardigd door het nog steeds bestaande bedrijf Van Well & Goerke uit Heerlen, nu autoschadebedrijf. De Renault-bus is in april 1938 verbrand, waarvoor de Kromhout met hetzelfde busnummer in de plaats kwam.
Ik zou graag met u of anderen die me verder kunnen helpen in contact komen. Mijn grootvader was chauffeur bij de gemeente autobusdienst en ik heb nog een foto van hem bij zijn bus. Ik zou graag willen weten om wat voor ’n bus het ging. Welk materieel had men in januari 1937? Weet u of daar iets van behouden is gebleven? Hoe openden de deuren, hoe belde men, kon men enkeltjes kopen en retourtjes? Voor mij is dit van belang omdat ik een roman schrijf waarin dit voorkomt en hoe correcter ik het kan vermelden hoe beter natuurlijk. Als chauffeur was hij betrokken bij een dodelijk ongeval op de Heistraat in Heerlen (nu Landgraaf) op 25 januari 1937. Kunt u mij verder helpen?
wie heeft nog meer foto’s van bedrijven met vervoer in en rond Heerlen? Zelf heb ik op 19-4-2012 een heel stel mooie zeer zeldzame foto’s mogen ontvangen voor op mijn web site van een zeer oud bedrijf in Heerlen n.l van well goerke. maar er moet nog veel meer zijn o.a. van garage’s en handelaren.
Zie de reactie onder bericht van Nijkamp. Wellicht kunt u mij verder helpen?