Herinneringen aan de Corisbergweg in de Tweede Wereld Oorlog (2)

Dit is deel twee van “Herinneringen aan de boerderij aan de Corisbergweg in de Tweede Wereld Oorlog“

Na de invasie
In de maanden na de geallieerde invasie in Frankrijk – de bevrijding leek soms binnen handbereik – waren spanning en angst in de boerderij voelbaar. Mijn vader kreeg van een Heerlense politieman de waarschuwing dat er iets dreigde. Meteen verdwenen onze drie volwassen Joodse onderduikers tijdelijk, evenals mijn vader en oudste zuster. Op een middag in die week kwam Raeven met zijn aardappelkar langs – niet in zijn zwarte Landmachtuniform – en vroeg aan mijn moeder (die de blonde Liesje op de arm had): ‘Frau Bockma, wo sind die Juden?’. Mijn moeder bracht geen woord uit, kon doen alsof ze hem niet verstond. De inval is uitgebleven, want Raeven had kennelijk alleen vermoedens.

Er waren feiten nodig om te kunnen optreden, daartoe maakte hij gebruik van verraad. Hij bereikte dat, door met de klanten langs zijn aardappelroute praatjes aan te knopen; het moet hem op de dichtbevolkte Molenberg gelukt zijn om misschien onbewust vertelde aanwijzingen te combineren. Uit onze vesting – die nu De Droepnaas heet – kwam echter niets naar buiten. Het was zelfs zo, dat sinds 1943 het gerucht ging dat de familie Bockma ‘fout’ was!

Soms klonken door de openstaande ramen van de huiskamer muziekklanken van ons huisorgel naar buiten. Er waren mensen die daaraan de overtuiging ontleenden dat wij onze radio nog hadden, terwijl iedereen van de Duitsers in 1943 zijn radio had moeten inleveren. Het daaruit ontstane tweede gerucht was lelijker. Het praatje ging namelijk rond, dat onze Jan er niet meer was, omdat hij zich als vrijwilliger zou hebben gemeld voor het Duitse ‘Oostfront’ om tegen de Russen te vechten. Mijn vader droeg ons op dat niet tegen te spreken, alleen maar te zwijgen. Sommige mensen, met wie wij voorheen een goede burenrelatie hadden, keken ons met de nek aan en groetten niet meer. Voor ons kinderen was het een hard gelag, maar mijn vader zag terecht het element van bescherming dat werd opgeleverd door die kletspraatjes.

Een navrant toeval was, dat inderdaad een jonge zoon van naaste buren als vrijwilliger naar het Oostfront was gegaan, waar hij is gesneuveld. Maar de ouders van die jongen, Bart, hielpen ons wel uit de nood, als er thuis opeens te weinig bedden waren doordat er verscheidene Joodse kinderen tegelijk aankwamen. Enkele malen hebben mijn toen 13-jarige zusje Annie en ik bij die buren – goede mensen – de nacht doorgebracht, als onze eigen bedden niet beschikbaar waren.

Jaren later, op 4 mei 1966 (het eerste jaar van prins Claus), was ik met mijn ouders bij de nationale herdenking met de koningin in Amsterdam. Na afloop gingen we samen koffie drinken op het Rokin. Ik vroeg aan mijn zwijgzame moeder: ‘Waar denkt Mem aan?’. We waren daar geweest om in de eerste plaats onze Jan te herdenken. Maar het verrassende antwoord was: ‘Ik denk aan Bart, die arme jongen’…

In voorjaar en zomer 1944 liep ik als 11-jarige dagelijks de route naar de Talmaschool (Corisbergweg-Onderste Caumer-Kaldebornweg-Heesberg) met gelaten gevoelens van angst. Op de hoek van de Kaldebornweg-Heesberg greep ik dan de hand van mijn onbekommerd pratende broertje Marten (9), tot we het huis van de daar wonende, gehate en gevreesde Raeven waren gepasseerd. In de zomervakantie, op 14 augustus, waren we in het Sportfondsenbad aan de Valkenburgerweg, toen iedereen opeens naar huis werd gestuurd. Op straat vernamen we wat er aan de hand was. Raeven was op klaarlichte dag doodgeschoten, op de Molenberg, bij zijn aardappelkar. Zingend kwamen we thuis: ‘Raeven is kapot, Raeven is kapot!’. We waren kinderen, ja. Maar alle kinderen in die tijd zongen het liedje ‘Tommy kom, gooi een bom, op Berlijn, dat vind ik fijn!’ – als hoog in de lucht de geallieerde bommenwerpers in oostelijke richting overvlogen. (‘Tommy’ was de populaire naam voor Engelse soldaten).

De bevrijding
We hebben de bevrijding, op zondag 17 september 1944 – die glorieuze dag – heelhuids gehaald, met vijf Joodse onderduikers : drie volwassenen en twee kinderen. De onvergetelijke Jaap Musch, onze tijdelijke broer, die met zijn mooie bariton zangstem met ons meezong bij het orgel, hadden we sinds april 1944 niet meer gezien. Pas in 1945 hoorden we, dat hij in Twente – waar hij samen met de familie Flim ook Joodse kinderen had ondergebracht – in september 1944 was gearresteerd, mishandeld en gedood.

Voor ons begon het wachten op de ongetwijfeld triomfale terugkeer van onze oudste broer Jan. Pas in juni 1945 kwam er een bericht van het Londense BBO (Bureau Bijzondere Opdrachten), dat hij was vermist tijdens een missie als geheim agent naar bezet gebied, in juli 1944. Hij was toen 22. In augustus 1945 vond mijn vader zijn graf in Makkum, Friesland. Eind september 1945 werd hij op een regenachtige dag met militaire eer herbegraven op de begraafplaats aan de Akerstraat. Tien jaar geleden zijn, op initiatief van de Oorlogsgravenstichting, zijn stoffelijke resten overgebracht naar de nationale erebegraafplaats te Loenen. Het grafmomument is deels , dankzij oplettendheid van Peter Pauwels uit Palemig voor vernietiging behoed en door de goede zorgen van de heer Joep Gielen, medewerker bij het Thermenmuseum, geconserveerd.

Pas in 1995 hebben we het hele verhaal van onze Engelandvaarder onder ogen gekregen, toen de archieven van de Special Forces open gingen. Hij had er precies een jaar over gedaan om via België, Frankrijk en Noord-Afrika zijn gedroomde Londen te bereiken, waar hij op 16 mei 1943 aankwam. Van hem rest ons een in 1944 Londen geschreven afscheidsbrief, een horloge, een portefeuille met foto’s van thuis, een zakbijbeltje, een lidmaatschapskaart van de Engelse Youth Hostel Association (jeugdherbergcentrale), het Kruis van Verdienste, een door generaal Eisenhower getekende eervolle vermelding ‘for brave conduct while acting under my orders in the liberation of his country 1944-45’, een brief over zijn promotie tot 2e luitenant (die hij zelf niet meer heeft gezien), een brief van koningin Wilhelmina uit 1946, waarin zij aan mijn ouders schrijft zich hem goed te herinneren. In 1946 bracht de familie Barber, bij wie hij in Londen zijn verlof doorbracht, een in 1943 van hem gemaakte portretfoto in uniform.

Na september 1945 bracht ik na schooltijd (hbs, Sint Bernardinuscollege) op het kerkhof aan de Akerstraat vaak een bezoek aan de oudere broer die ik zo nodig had. Op een bank bij het graf, vlak naast dat sombere Belgen-monument, maakte ik dan wat huiswerk. Herhaaldelijk zag ik op het kerkhof de sterk vermagerde weduwe van Mai Raeven. Dat ging mij als 12-jarige door merg en been, want die geteisterde vrouw droeg geen schuld.

Mijn ouders hebben hun laatste 15 jaren in IJlst (Friesland) gewoond, waar zij in 1921 waren getrouwd. Maar ook daar kwam de oorlog, bij het ouder worden, af en toe nog spoken.

Ik heb Heerlen in 1950 met het diploma hbs-A verlaten. Van 1955 tot 1958 woonde en werkte ik er als redacteur van de Limburgse editie van het democratisch-socialistische dagblad Het Vrije Volk. Dat was ook wel een spannende tijd, met de felle strijd tussen rooms en rood voor de doorbraak-verkiezingen van 1956 (met dr. J. Tans uit Maastricht) en niet te vergeten het conflict in de mijnindustrie (met Frans Dohmen van de katholieke mijnwerkersbond). Later – in december 1965 – was ik er als journalist bij, toen Joop den Uyl de sluiting van de kolenmijnen kwam aankondigen.

Terugdenkend aan Limburg, is mijn geboorteplaats – die merkwaardige stad Heerlen- voor mij toch in de eerste plaats de boerderij aan de Corisbergweg en de oorlog. Maar ook die lieve, strenge dominee Pontier, en de kleine maar fijne Talmaschool, waarvan het houten gebouwtje in 1942 afbrandde. Natuurlijk ook de enorme jongensschool van Sint Bernardinus, met paters en lekenleraren van hoog niveau, die ons ook inleidden in de wereld van film en muziek. In de kantine werd gerookt en ‘getoept’. De 100 niet-katholieke jongens op 1000 leerlingen telden volledig mee bij de royale paters. Behalve op de klassenfoto’s die in de lange gangen hingen, daar stonden wij niet op. Want de klassenfoto werd -toen- gemaakt tijdens de jaarlijkse exclusief R.K. retraite (dagen van geestelijke verdieping)…

Pas toen ik mijn eigen zachte G was kwijtgeraakt, ben ik het Limburgse accent – met alles wat er bij hoort – zeer gaan waarderen.