Een verhaal over een getormenteerd Heerlense jongen, zonder dat – zoals gebruikelijk – op de achtergrond de mijnlamp gloeit en zachtjes romantische glück-aufmuziek klinkt.
Dát is voor de literatuur uit de Zuid-Limburgse Mijnstreek een verademing. Fré Videler (1946) begaat, zoals bekende Limburgse reclamemannen als Pierre Bogaers eerder deden, heel bekwaam het literaire pad. Zijn schrijfstijl en verteltrant zijn doordacht direct. De korte hoofdstukken houden de 21e-eeuwse zap-lezer in het verhaal en nodigen steeds weer uit om aan het volgende te beginnen. Is het een psychologische roman over een geesteszieke jongen, of is dat thema alleen maar een kapstok om een autobiografie over zijn jeugd aan op te hangen? Is de afloop van het verhaal een metafoor voor het einde van de jeugdperiode of beschrijft Videler daarmee juist veel omvattender zijn eigen actuele situatie? Het boek blijft na lezing nog lang nasudderen, wekt vragen op, het meesterteken voor een schrijver.
Het dragende thema is de worsteling van de verteller met zijn schaduw. Van kind tot adolescent bestrijden zij elkaar. De verteller, noch diens omgeving weet daarmee in de jaren vijftig raad. Deze geestesziekte wordt in DSM-IV (diagnostisch handboek voor geestesziekten) niet beschreven, maar is in de psychiatrische literatuur bekend; er wordt een verband gelegd met depressiviteit of schizofrenie. In de tijd waarin het verhaal is gesitueerd, de jaren zestig van de vorige eeuw, was deze aandoening nog niet beschreven en wist de omgeving daar geen raad mee.
Dat is ook tegelijk het andere gezicht van de vertelling: een jeugd in de jaren vijftig in Heerlen, toen welvarend. Ferry Dielaars, zoon van een Heerlense politieman, groeit op tegen de achtergrond van de florerende mijnindustrie, omgeven door de ouderlijke kleinburgerlijke idealen over de juiste wijk, de juiste school en de gehoorzaamheid aan gezag en kerk en bang “voor wat de mensen van ons denken”. Voor zijn generatie-/streekgenoten schildert Videler met losse trefzekere streken een warm en herkenbaar decor, maar vermijdt kundig de valkuil van nostalgie. Hierdoor kunnen niet-Heerlenaren en jongere generaties met deze context geen enkele moeite hebben.
Het verhaal is rijk gelardeerd met beeldspraak over essentiële tegenstellingen: goed en kwaad, leven en dood, ouderliefde-ouderhaat, zin en zinloosheid, erkenning-miskenning, moed-lafheid. Juist dit maakt lezing van het boek uiterst aantrekkelijk, zeker in het besef dat de auteur door ziekte uitermate moeizaam schrijven kan. Eigenlijk is het een verslag van extreme wilskracht en een gevecht tegen het onvermijdelijke. Thema, schrijfstijl en inhoud maken dat dit uiterst lezenswaardige boek zondermeer een plaats op de boekenplank thuis verdient, niet in de winkel of webshop.
Han Groen (juni 2012)
Klik op linksstaande QR-code. Print de QR-code uit en hang deze op. Door te scannen met een telefoon komen bezoekers direct uit bij dit verhaal.
Ik heb dit boek in een ruk uitgelezen, iets wat mij niet vaak gebeurd.
Goed en begrijpelijk geschreven.
Dank je Fre voor deze mooie terugblik op ons Heerlen anno 1960. En laten we wel zijn heeft niet ieder een schroefje los zitten af en toe?
Ik heb het boek gelijk besteld en was tijdens het lezen aangenaam verrast door de vele herkenbare plaatsen die ik met de schrijver deel.
Terworm en boswachter Knols, het Eikenderveld, de HBS in Kerkrade,
waar in mijn eerste schooljaar voor ’t eerst drie meisjes tussen de jongens
zaten. De espressobar van V&D enz.
Heerlenaren en oud Heerlenaren koop en lees het boek!