Begraafplaats Akerstraat

Het stadse geruis van het verkeer is nog even hoorbaar. Maar voorbij de oude kruisen daalt de stilte als een fluistering neer. De wind slaakt nog een zucht, de blaadjes van de hoge bomen ritselen voorzichtig. Een duif koert. Dan is het helemaal stil.

Op deze zomerse middag is de begraafplaats een ware oase van rust. Zon en schaduw geven de diep uitgehouwen letters op de statige graven een extra dimensie. De rododendron bloeit uitbundig. Een sierlijk porseleinen engeltje piept nét even boven een heg uit. Deze inspirerende omgeving is er bij uitstek een vol verhalen. Een bordje met het opschrift ‘kapel is open’ nodigt uit om een kijkje te nemen in de grafkapel van de adellijke familie De Loë. Dit rijksmonument uit 1848 ligt nabij de ingang aan de Akerstraat en ademt de sfeer van het oude en statige ‘eerste’ gedeelte van het kerkhof. Maar binnenin doet de kapel een beetje rommelig aan. Misschien door de verzameling heiligenbeelden op het altaar? De oude stenen kruisen spreken wel weer tot de verbeelding en brengen de geschiedenisiets dichterbij. In het timpaan boven de ingang bevinden zich de wapens van de familie. De barones is slechts 20 jaar geworden.

Vergeten graven
Regelmatig liep ik ‘over’ het kerkhof vanaf de Akerstraat naar de ingang aan het Groene Boord, en andersom. Maar bij deze hernieuwde kennismaking besluit ik eens rond te dwalen en vooral ook de ‘randen’ van de begraafplaats op te zoeken. Want vaak zie je iets beter wanneer je er omheen loopt. Zo kom ik erachter dat sommige graven aan de zijde van de Zomerstraat als het ware in de achtertuin liggen van de huizen daar. En ontdek ik donkere dennenpercelen waaronder enkele ‘vergeten’ graven liggen. Zo is de begraafplaats als het ware onderverdeeld in gedeelten die elk een heel eigen sfeer uitademen. Vaak geheel in overeenstemming met de tijdsgeest. Zo wordt als vanzelf de geleidelijke uitbreiding en ontwikkeling van de begraafplaats duidelijk. Oók waar het de vormgeving van de grafmonumenten betreft.

Religieus erfgoed
Al rondstruinend kom ik min of meer bekende namen uit de Heerlense geschiedenis tegen. Zo is er het graf van de befaamde architect Peutz. Het verhaal wil dat hij zijn eigen grafsteen heeft ontworpen. Met ‘accolades’ en klimop eromheen, als symbool voor eeuwig leven. Namen als Sarolea, Savelberg, van Grunsven passeren de revue. Kindergrafjes. Hier en daar een nostalgische foto in zwart-wit. Beelden die veel zeggen, maar nog meer verzwijgen. Het religieuze erfgoed bevindt zich op deze begraafplaats ook ondergronds, in de vorm van grafkelders. Er zouden er maar liefst 128 zijn! Een aantal jaren geleden heb ik eens een aantal van deze grafkelders hier bezocht, die toen opengesteld waren in het kader van Open Monumentendag. Een grafkelder roept weer heel andere associaties op, niet zelden in de richting van ‘akelig’, donker en vochtig, met een haast tastbare nabijheid van zerken.

Waardevolle monumenten
Over verhalen en tijdsgeest gesproken. In 1916 maakte de Spaanse Griep veel slachtoffers. En om verdere verspreiding van deze besmettelijke ziekte tegen te gaan, werd in menige kist een zinken ‘binnenkist’ aangebracht. Dergelijke zerken zijn hier te vinden in grafkelders. Maar ook (resten van) fraaie fresco’s. Waardevolle schatkamers die weliswaar geheimzinnig kunnen zijn, maar waar verder niets ‘akeligs’ aan is. Maar tóch, juist op een plek waar we hoe dan ook geconfronteerd worden met de vergankelijkheid, juist hier is de voedingsbodem voor mijmering en bezinning optimaal. Midden op de begraafplaats, tussen hoge en oude bomen, is een prominente plek ingericht als monument voor Belgische soldaten, die tijdens de Eerste Wereldoorlog geïnterneerd waren in Heerlen. In 1925 is het monument ter nagedachtenis aan 15 overleden Belgische soldaten onthuld. In de nabijheid, aan de kant van de Putgraaf en het voormalige St. Jozefziekenhuis, bevindt zich een monument in eigentijdse vormgeving. Een monument voor de ‘ongeboren kinderen’. Deze kinderen werden ‘onder de heg’ begraven, want ze waren niet gedoopt. Het raakt iets in mij waar ik niet bij kan.

Niet geheel toevallig bezoek ik het ‘hoekje’ van de Joodse Begraafplaats het laatst. Heerlen kent een eeuwenlange joodse geschiedenis. Vanaf 1900 is een gedeelte, met een aparte ingang vanaf de Akerstraat, als Joodse Begraafplaats in gebruik. Er bevinden zich 67 grafstenen, het laatste graf werd hier gedolven in 2002.

Uniek karakter
Het is er doodstil en ietwat ‘unheimisch’. De aanblik van ‘vervallen’ en scheefgezakte grafstenen is niet uitnodigend. Namen zijn niet of nauwelijks leesbaar. Maar ik weet: ‘vervallen’ zoals het hoort. Misschien oefent deze hoek juist vanwege zijn unieke karakter een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit. Stenen boven op de graven verraden dat er tóch wel eens iemand komt, al ziet het er niet naar uit. Als onverklaarbare poëzie die door de vingers glipt.

De wind ruist zachtjes door de bomen. Een vogel fluit schel. Een voorbijganger doet het grind even knisperen. Het is een dag vol dichterlijk gerucht. Zo’n moment waarop je éven denkt te snappen waar het leven over gaat en waarom het zin heeft.