Vanaf de Duitse nederlaag te Stalingrad in januari 1943 werd duidelijk dat Hitler de Tweede Wereldoorlog zou kunnen gaan verliezen. Dit zou echter nog een zeer moeizaam proces worden. Ondertussen nam de druk op de bezette gebieden gigantisch toe. Duitsland probeerde hier compensatie te vinden voor zijn eigen economische problemen.
In het voorjaar van 1943 was de spanning onder de Zuid-Limburgse mijnwerkers om te snijden. Een reeks productie verhogende maatregelen had de geest van verzet aangewakkerd. Experimenten om op zondag te laten werken of de zaterdagdienst te verlengen, mislukten door een veel te lage opkomst. Het verplicht opleggen van de extra diensten leidde tot een hoger ziektepercentage. De jacht van de Duitse Sicherheitsdienst op deze zogenaamde “Bummelanten” verzandde door gebrek aan medewerking van de mijndirecties.
De proclamatie van generaal Christiansen van donderdag 29 april was de lont in het kruitvat. Alle Nederlandse ex-militairen moesten zich melden voor Arbeitseinsatz in Duitsland. De bezetter hoopte hiermee een dubbel doel te bereiken. Enerzijds werd het gebrek aan Duitse arbeidskrachten opgevangen. Anderzijds zou bij een mogelijke geallieerde landing een stevige bron van verzet al uit de weg geruimd zijn.
Protest en spontane stakingen
De proclamatie leidde tot een storm van protest en spontane stakingen, vooral in Twente en in Limburg. In totaal zouden 500.000 arbeiders het werk neer leggen. Op vrijdag 30 april eiste politiechef Rauter de mogelijkheid van standrechtexecutie. Een extra bataljon Ordnungspolizei werd naar Maastricht gestuurd. In het mijnbouwgebied werden de eerste 170 arrestaties verricht.
Op zaterdag 1 mei kwam nog geen 10% van de mijnwerkers opdagen. De mijndirecties vreesden een bloedbad en haalden de grote meerderheid van de nachtploeg over om het werk weer te hervatten. De Duitse ambtenaren waren tevreden, maar de SD en SS wilden bloed zien! De Duitse ambtenaar Hirschfeld zou aan Rauter gevraagd hebben: “Was wollen Sie, Leichen oder Kohle?”
Op zondag 2 mei vonden in het heidegebied De Hamert bij Venlo zeven executies plaats. Onder de slachtoffers bevonden zich drie mijnwerkers: Savelsberg en Tempelaars uit Heerlerheide en Toussaint uit Hoensbroek. Ze werden weggestopt in een geheim massagraf. Tot 1946 zouden de nabestaanden in tergende onzekerheid blijven over het lot van hun geliefden. Toen pas maakte één van de daders hun eervolle herbegrafenis mogelijk.
Onder dreiging van nieuwe executies gingen op dinsdagavond 4 mei praktisch alle mijnwerkers weer aan het werk.
Het mijnwerkersmonument
Basisschool De Schacht en het Bernardinuscollege hebben het Mijnwerkersmonument in Heerlerheide geadopteerd. Het mijnwerkersmonument, gewijd aan de nagedachtenis van de in 1943 gefusilleerde mijnwerkers Reinier Savelsberg (48 jaar) en Meinardus Tempelaars (38 jaar), geniet al vanaf 1985 de warme belangstelling van leerlingen uit het basisonderwijs en het middelbaar onderwijs. Dit wordt gesymboliseerd door een kranslegging bij het monument op de begraafplaats te Heerlerheide. Deze herdenking door de schooljeugd is ondertussen een traditie geworden. Op 17 september 2014 is dit exact 70 jaar geleden!
Wij herdenken een dag voor de bevrijdingsdatum de offers die voor onze vrijheid gebracht zijn. De kranslegging wordt gerealiseerd door een samenwerking tussen het Bernardinuscollege en Basisscholen Mijn Spoor (voorheen De Schacht) en De Ganzerik. Vanaf het begin krijgt deze activiteit de warme, morele ondersteuning vanuit de parochie en het Heerlense gemeentebestuur.
Programma 17 september 2014
Om 8.15 uur wordt bij de ingang van het Bernardinuscollege de Amerikaanse vlag gehesen als eerbetoon aan onze bevrijders.
Om 13.30 uur zal een herdenkingsdienst in de Corneliuskerk (Heerlerheide) gehouden worden. Daarna volgt omstreeks 14.10 uur een sobere plechtigheid op de begraafplaats aan de Kampstraat. Een historische jeep zal de bloemstukken van de kerk naar de begraafplaats brengen. Ook zullen mijnwerkers in historisch tenue, oud-strijders en muzikanten de gebeurtenis luister bij zetten.
De betrokken leerlingen worden op school op de gebeurtenissen voorbereid.
U bent van harte welkom op deze herdenking!
Klik op linksstaande QR-code. Print de QR-code uit en hang deze op. Door te scannen met een telefoon komen bezoekers direct uit bij dit verhaal.
Het artikel over de haast vergeten inktzwarte bladzijde van de Limburgse geschiedenis van 5 september 2014 heeft mij aan het denken gezet. Jaarlijks met de dodenherdenking op 4 mei gaan we naar het monument op de Hamert, waar 7 Limburgers werden gefusilleerd. Het aantal deelnemers neemt elk jaar toe. Maar bijna niemand weet waarom de executie plaats vond en niemand weet de achtergronden van deze moorpartij. Nu is de gedachte ontstaan om deze mensen die hier gedood zijn een “gezicht” te geven en een stuk geschiedenis voor de toekomst vast te leggen.
Onze gemeente is positief over dit voorstel. Het gilde van Well, die het monument heeft geadopteerd eveneens. Ook het Limburg Landschap is zeer positief en heeft voorgesteld om in begin 2015 een bijeenkomst te beleggen. Mogelijk dat we bij de beschrijving van de gevallenen en de geschiedenis van jullie expertise gebruik kunnen maken.
Ger Bindels
P. Mondriaanstraat 6
Bergen (L)
telefoon 0485-341866