Heerlense herinneringen aan de Eerste Wereld oorlog

Ondanks de neutraliteit tijdens de Eerste Wereldoorlog, bleef de oorlog niet zonder gevolgen voor Nederland. Naast de tienduizenden Belgische ‘oorlogsgasten’ – zowel militairen als burgers – die in de Eerste Wereldoorlog in Nederland in kampen verbleven, had de Eerste Wereldoorlog ook voor de exploitatie van de Nederlandse steenkolenmijnen cruciale gevolgen.

In de jaren vóór de Eerste Wereldoorlog vond de steenkolenproductie van de mijnen rond Heerlen en Kerkrade nog weinig afzet in Nederland (3). De kolen kwamen met name binnen vanuit het Ruhrgebied, die via de Rijn per schip aangevoerd werden naar Rotterdam. Tot 1903 waren de kolenmijnen in Heerlen alleen Belgische kapitaalinvesteringen, waaronder: de Oranje-Nassau mijnen, de Laura en Vereniging, de Willem Sophie en de Dominiale mijnen. Sinds de Nederlandse Mijnwet van 1901 dit mogelijk maakte, was met de Wilhelmina in Terwinselen in 1903, de eerste Nederlandse Staatsmijn in exploitatie gekomen. De daarop volgende werd de Emma in 1908. In 1914 bedroeg de totale steenkolenproductie 1.928.540 ton, waarvan de Staatsmijnen 546.757 ton leverden, slechts ca. 30% (a).

Kolenimport komt tot stilstand
Door de Eerste Wereldoorlog kwam in Nederland opeens de gehele kolenimport tot stilstand. De grootste toevoer van kolen – uit Duitsland – werd beperkt, wat in 1915 er voor zorgde dat de reservevoorraden kolen snel op dreigden te raken. Daarnaast was de militaire dienstplicht de oorzaak van dalende mijnwerkers aantallen, maar ook het feit dat Duitse en Oostenrijkse mijnwerkers terug moesten naar hun vaderland, en verplicht in dienst moesten.

Een ander probleem, sinds augustus 1914, waren de 30.000 Belgische militairen, die geïnterneerd waren in kampen. Anders dan de 100.000 gevluchte Belgische burgers die ook in kampen gehuisvest waren, mochten de militairen officieel niet werken. Echter was het wel mogelijk om tot een contract te komen, waarbij krijgsgevangen militairen tegen een ‘redelijke’ betaling bereid waren om als mijnwerker werkzaam te zijn in de Limburgse steenkolenmijnen.

In eerste instantie waren de groepen mijnwerkers werkzaam bij de ON-1 en ON-2, later ook bij andere mijnen in Zuid-Limburg. De belangrijkste huisvesting werd het kamp Beersdal te Heerlen, waar de mensen werden ondergebracht in woningen, aangepast naar de normen, zoals die in alle andere Belgische kampen gebruikelijk waren. Op deze manier kwamen vele Belgische soldaten de Eerste Wereldoorlog door in Nederland.

Na de oorlog
Kort na 11 november 1918, werden de Belgen weer terug naar hun vaderland getransporteerd. Het intussen verdiende bescheiden loon werd in de weken ervoor uitbetaald via de bank.

Grafmonument
Naar aanleiding van bovenstaande herinneringen, kent Heerlen een grafmonument, gelegen op de Algemene Begraafplaats aan de Akerstraat. Het monument werd opgericht ter herinnering aan de 15 overleden Belgische geïnterneerden tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het grafmonument bestaat uit een gedenkplaat opgebouwd uit blokken hardsteen, met hierin gegraveerd de namen van de overleden Belgische geïnterneerden. Deze bevat bovenop een klein hardstenen kruis. Aan de voorzijde van de gedenkplaat staat een hoge vergulde grafurn. Met aan weerszijden van de basement waar de grafurn op staat, twee bloemenperken met rechthoekige hardstenen omlijsting. Aan de voorzijde van het grafmonument, bevind zich een dubbel luik naar een grafkelder. Het graf wordt omringt door elf kleine natuurstenen kegels, met hiertussen een smeedijzeren ketting.(2)

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het Nederland duidelijk, dat het van belang is om te beschikken over een eigen kolenproductie, voor nationale consumptie. Tussen 1916 en 1918 slaagde men erin, mede dankzij de inzet van de Belgische krijgsgevangenen, de productie op te voeren van 1,9 miljoen naar 3,4 miljoen ton in 1919. Die ontwikkeling zette zich voort tot +/- 1929. Na 10 jaar, was de situatie in die zin veranderd, dat de Nederlandse kolenmijnen voor het grootste deel konden voorzien in de nationale behoefte. Dit was een wijze les die men ten tijde van de Eerste Wereldoorlog had geleerd.(3)