Amerikaanse veteraan is Heerlen na bevrijding nooit vergeten

Het is september 2014, wanneer we hoogte krijgen van het feit dat een Amerikaanse veteraan uit de Tweede Wereldoorlog, die in 1944 een bijdrage leverde aan de bevrijding van Heerlen, een aantal dagen een bezoek brengt aan de stad die hij naar eigen zeggen nooit vergeten is. Een unieke gelegenheid om een stukje geschiedenis uit de eerste hand op te tekenen. ‘Heerlen Vertelt meets mister Marion Sanford’.

We spreken af in het welbekende, culturele middelpunt van Heerlen: het Glaspaleis. Het markante gebouw sierde de stad ook al toen Sanford hier in de oorlog kwam. We zijn klaarblijkelijk niet de enigen die graag een stukje aandacht van de veteraan opeisen. Dat mag de pret echter niet drukken: we vinden het hoe dan ook bijzonder om even in contact te komen met de Amerikaan, die ons vriendelijk de hand schudt. Hij arriveert in gezelschap van onder andere zijn Amerikaanse begeleider Jef Rogers (hij schreef een boek over Marion Sandford (Recon 30th devision 1943-1945)) en dhr.. Vaessen uit Heerlen (die betrokken is bij de komst van Sanford naar Heerlen). Op de bovenste verdieping neemt Sanford plaats en geniet zichtbaar van het mooie uitzicht op de stad. Terwijl een journalist van het Limburgs Dagblad haar video-apparatuur nog aan het installeren is, begint de Amerikaan vrijwel gelijk over zijn Heerlense ‘Mientje’. Een vrouw die nog altijd vers in zijn geheugen blijkt te zitten. Hoe zit dat precies?

Aankomst en honger
Sanford arriveerde hier (Heerlen, red.) voor het eerst in september 1944 als onderdeel van de ‘30th infantary division’. Hij verliet Normandië eind juli en op 30 augustus arriveerde hij in Zuid-België. Via Maastricht bereikte hij uiteindelijk in september Heerlen, op de dag dat de bevrijding van de stad een feit was. Zeven weken lang was dit het hoofdkwartier voor de groep. Sanford onderhield onder andere de Amerikaanse voertuigen. Hoewel het gebied hier vrij was en de Duitse bezetters verdrongen waren, was er op een gegeven moment sprake van honger. Het verpakte voedsel dat werd doorgestuurd naar de Amerikanen, bereikte de groep niet langer. “Ze hielden het niet meer bij”, vertelt de veteraan. “Daardoor waren we soms wel bang. We moesten zelf wat koken, maar een keuken was uiteraard ver te zoeken.” En dit is het moment waarop Mientje in beeld komt.

Mientje
De jonge vrouw waarover hij spreekt woonde in Heerlen (Mezenbroek, de Kasteellaan). Mientje Duster (hij spreekt de Nederlandse naam uit met een mooi Amerikaans accent, “Meintjie” ) bood na kennismaking aan om wat voor hem te koken. Van het een kwam het ander en Sanford werd een graag geziene gast in huize Duster. Mientje woonde er met haar man en schoon familie (werkzaam in de mijn). “Ik had zelfs een bed in hun huis. Ik was er altijd welkom”. Voor zo’n zeven weken sliep hij daar regelmatig. Zij was al getrouwd, maar Sanford had een mooie tijd met haar. Ze bezochten zelfs de voor Heerlenaren bekende (en onlangs gesloten) Royal bioscoop. Mientje was zwanger rond die periode. Mensen op straat dachten dat Sanford de aanstaande vader was, maar dat misverstand helpt Sanford meteen uit de wereld. Sanford prijst meer Nederlanders. “Ik heb hier mensen leren kennen, dat werden vrienden voor het leven”. Wat is hem dan het beste bijgebleven? “De manier waarop ik hier behandeld werd. Dat kan ik, zonder namen te noemen, niet van alle landen zeggen waar ik ben geweest.”

Anekdotes
Natuurlijk zijn we erg benieuwd naar specifieke anekdotes uit zijn tijd in Heerlen. Sanford lijkt er velen te hebben, maar helaas is er geen tijd om ze allemaal te vertellen. Toch deelt hij er graag enkele. Zoals die van de gewonde, Duitse paarden. Die bleven hier achter nadat de bezetter verjaagd was. “We hadden zelf geen mogelijkheid om ze te verzorgen. Dus moesten we ze doden.” Sanford vertelt het niet zonder emotie. “Dat deed hem veel pijn”, vertelt zijn begeleider, “want hij gaf veel om dieren. In de VS had hij graag een boerenbedrijf willen beginnen, maar werd de oorlog ingestuurd.”

Over het eerder vermelde voedseltekort bestaat ook een anekdote. Hij was op verlof in Heerlen (restcentrum) en meldde zich weer bij de familie Duster. Die nodigde hem en enkele mede soldaten uit voor een avondmaal, maar de familie  verontschuldigde zich direct dat zij geen vlees hadden: alleen maar groente en aardappelen (uit eigen tuin).  Sanford herinnerde zich een boerderij vlak over de grens waar nogal wat kippen rondliepen. Daar had hij natuurlijk oog voor, als boerenzoon. Hij vertelde zijn gastgezin dat hij over een uur terug zou zijn. Met zijn jeep reed hij naar Alsdorf  tot de boerderij. Hij maakte een praatje met de boerin, terwijl zijn vrienden even 20 kippen slachtten en in de jeep wierpen. Terug in Heerlen kon toen de hele buurt kip eten en dat was een ongekend in Heerlen anno 1945. Het duurde dan ook tot diep in de nacht. Sanford laat er geen twijfel over bestaan: “We had a party that night!”

Vertrek uit Heerlen
Na de 7 weken in Heerlen, reisden de soldaten door. Ze zaten daarna onder andere nog enige tijd in Aken. Maar toen er daarna nog verder gereisd werd, waren korte bezoekjes aan Heerlen er niet meer bij. Toen Sanford na de oorlog net terug was in thuisland Verenigde Staten, had hij toch wel moeite om het leven weer op te pakken. En het was ook een beetje ‘rare’ tijd, zo geeft hij toe. “Mijn moeder kreeg een brief om vooral geen vragen aan mij te stellen.” Daarna ontmoette hij de vrouw met wie hij zou trouwen en vervolgens ging het beter en beter. “Ik vind dat ik een goed leven heb gehad”.

‘Band of brothers’
Hoe voelt het om als soldaat in de oorlog te zijn geweest? “Niet alleen maar slecht hoor”, trekt Sanford met een verrassend antwoord de aandacht. “‘If you leave the horror out’. Ik heb ook veel grappige verhalen. Oorlog is het slechtste en meest vreselijke dat de mens kan overkomen. ‘I hate war’. Maar soms kan er iets moois uit voortkomen. Namelijk als je mensen er vrijheid mee kunt geven, hetgeen altijd beter is dan slavernij.” Sanford benoemt ook de relaties die in oorlogstijd worden gevormd. “They say you create a band of brothers. It’s true. Vrienden voor je hele leven.”

Even terug
Vandaag is Sanford ‘even terug’. De plek waar zòveel herinneringen liggen voelt, nog altijd vertrouwd. Hij gaat deze week van plek naar plek. Samen met zijn begeleider heeft hij ook het kerkhof in de buurt bezocht. “Ik had een heel goede vriend. Die ligt daar nog begraven.” Juwelier Vaessen, die Sanford naar Nederland haalde, vult aan. “Het is opmerkelijk wat er gebeurt wanneer we hier in Heerlen over straat lopen. Mensen komen spontaan op meneer af en geven hem een hand: ‘Thank you’.” Ook in 1994 kwam Sanford al terug en ontmoette Mientje nog eenmaal. Mientje heeft twee dochters, die Sanford dolgraag nog eens zou ontmoeten. Hij heeft echter geen idee waar hen te vinden.

Het is wanneer we de veteraan spreken, op de week af, 70 jaar geleden. Voelt dat ook zo? “Het lijkt lang geleden”, vertelt Sanford terwijl hij opstaat omdat de volgende afspraak wacht. “Maar geen 70, nee. Ik moet zeggen dat het uiteindelijk een geweldige 70 jaar zijn geweest.” Vervolgens horen we dat Sanford nog tot 1998 voor het leger gediend heeft, zo vertelt zijn begeleider. “Maar nooit meer in conflictgebieden. Hij is nog gevraagd voor Vietnam, maar dat deed hij niet. Hij was klaar met de oorlog.”

Dankbaarheid
Als laatste stellen we hem nog de vraag of hij zich realiseert dat hier veel mensen wonen (waaronder ook veel jongeren zoals wij), die de soldaten zoals Sanford maar wat dankbaar zijn dat ze Nederland hebben bevrijd. Mensen die zich afvragen wat er anders was gebeurd. “You’d probably speak German now”, antwoordt Sanford met enige ironie. Samen met zijn begeleider geeft hij aan dat ze op hun beurt ook heel dankbaar zijn voor de ‘geadopteerde graven’ in Nederland. “Dat is toch wel echt heel bijzonder. Er staan hier zelfs mensen op de wachtlijst om een graf van een Amerikaan te ‘mogen’ adopteren! Die ‘dedication’ is er in Amerika niet. Soldaten worden ook nog steeds geëerd, maar toch is dat anders dan hier.”

Wanneer de enigszins moeilijk terbeen zijnde Amerikaan in de auto wordt geholpen (hij moet naar het gemeentehuis waar de burgemeester van Heerlen op hem wacht), geven we hem nog een hand en besluiten we met hem te bedanken voor zijn tijd die hij vanmiddag voor ons vrijmaakte. Maar nog heel veel meer bedankt voor die tijd 70 jaar geleden.