De eerste gemeentearchitect van Heerlen

Door de opkomst van de mijnen was er een grote behoefte aan arbeiders in Heerlen en omstreken. Al deze arbeiders en hun families moesten gehuisvest worden. En al deze mensen hadden ook een behoefte aan voorzieningen zoals scholen en winkels. Om dit in goede banen te leiden werd op 1 januari 1900 de eerste gemeentearchitect van Heerlen aangesteld. Jos Seelen was zijn naam.

Eerste contact met Heerlen
Sebastiaan Hubert Joseph (Jos) Seelen werd op 18 oktober 1871 in Venlo geboren. Zijn vader was daar eigenaar van een koloniaalwarenzaak. Daarnaast werden op de zolder van het winkelpand in de Vleesstraat in Venlo sigaren gemaakt. Hij begon aan de HBS in Venlo en trok op zeventienjarige leeftijd naar Rotterdam om daar te werken bij het architectenbureau van E.J. Margry.

Na banen bij N. Molenaar en Rijksbouwmeester J. Van Lokhorst kwam Seelen terecht bij de Rijksgebouwendienst in Den Haag. Er is weinig bekend over zijn werk uit deze tijd. Waarschijnlijk ontstond toen wel het eerste contact met Heerlen. Hij was namelijk vanuit de rijksgebouwendienst als opzichter werkzaam bij het Landbouwproefstation in Maastricht. Het vermoeden bestaat dat hij vanuit die rol in 1895 werd gedetacheerd in Heerlen. Op 24 mei 1895 liet hij zich inschrijven in de Gemeente Heerlen en woonde in bij winkelierster Schils.

Seelen kwam in contact met Henri Sarolea, een van de eigenaren van de Oranje Nassau 1. Seelen wilde zich graag vestigen in Heerlen als zelfstandige architect, maar Sarolea was van mening dat de tijd nog niet rijp was. Op 8 november 1897 vertrekt Seelen daarom weer naar Oud-Vroenhoven, een voormalige gemeente tussen Maastricht en de Belgische grens. Daarna keerde hij terug naar Den Haag.

Brief van Sarolea en terugkeer naar Heerlen
In 1899 ontving hij een vaak door hem geciteerde brief van Sarolea met daarop de volgende tekst:

“Seelen, de tijd is rijp. Als je nog komen wilt, kom!”

Hij trok weer naar Heerlen en woonde bij fabrikant Koten in huis. In het bevolkingsregister wordt bij zijn naam het beroep “teekenaar” vermeld.

Via Sarolea kwam Seelen in contact met de invloedrijke personen in Heerlen, namen die ook nu nog bekend klinken: dokter de Wever, notaris Wijnands, dokter Hustinx en burgemeester De Hesselle. Van De Hesselle, die van 1894 tot 1913 burgemeester van Heerlen was, krijgt hij zijn eerste opdracht als zelfstandige. Dat was de bouw van het woonhuis van De Hesselle. Een woonhuis dat heeft gestaan op Wilhelminaplein 1. De eerste winkel die hij ook rond die tijd bouwde was de schoenmakerij op de hoek Wilhelminaplein-Klompstraat.

Eerste gemeentearchitect van Heerlen
Exact op de start van een nieuwe eeuw, op 1 januari 1900, werd Seelen onder De Hesselle de eerste gemeentearchitect van Heerlen. Op 15 februari 1900 ging hij wonen in het hotel van weduwe Roijen Theunissen. Nu werd hij ook als architect ingeschreven in het bevolkingsregister. De zaken liepen goed en in 1903-1904 kon hij zijn eigen kantoor en woonhuis laten bouwen op de Valkenburgerweg, nummer 22.

In de periode dat hij als gemeentearchitect werkzaam was, heeft hij onder andere het oudste deel van het Bernardinuscollege in Heerlen getekend. Naarmate zijn carrière vorderde werd de functie van gemeentearchitect steeds meer een bijbaan. Hij kreeg namelijk steeds meer opdracht direct via zijn eigen bureau. Toen burgemeester De Hesselle in 1913 stopte met zijn ambt besloot ook Seelen om zich vanaf dat moment te concentreren op zijn onderneming en zegde zijn baan als Gemeentearchitect op.

Er werden nog vele gebouwen door hem gemaakt. Zo tekende hij onder andere de brandweerkazerne die in 1939 aan de Akerstraat werd gerealiseerd.

Seelen had goede contacten met verscheidene religieuze ordes in Heerlen die hem de nodige opdrachten bezorgden. In deze tijd heeft hij ook veel projecten buiten de gemeente- en provinciegrenzen gerealiseerd. Hij bleef altijd gevestigd in Heerlen. Volgens de nazaten van Seelen nam zijn oudste zoon Henk regelmatig het schrijfwerk op de tekeningen voor zijn rekening omdat hij een prachtig handschrift had. Samen ging hij met zijn zoon Henk Seelen op de fiets naar de werklocaties, ook ver buiten Heerlen. Henk noteerde daar de aanwijzingen van zijn vader bij de werktekeningen. Daarna kon dit verder verwerkt worden in het kantoor.

Huwelijk
Hij trouwde met Maria Josephina Hendrika Servatia Vrancken, de dochter van de bankdirecteur van de Nederlandse bank in Maastricht. Haar familie was woonachtig naast de bank in het Spaans Gouvernement.

Privé leven en kinderen
In totaal kreeg Jos Seelen twaalf kinderen. De oudste, Henk (Hendrik), werd geboren in 1905 in het huis aan de Valkenburgerweg, de jaren daarop volgden de overige elf: Hubertha/Hubertina, Clemence, Dorothea, Jo (Joseph), René, André, Maria, Elisabeth, Remi, Magdalena, Frederique. Zijn oudste zoon Henk is jarenlang leraar Nederlands geweest op het Bernadinus College. Zijn zoon Jo trad in zijn voetsporen en werd ook architect. Dorothea is directrice van de MMS (Clara College) geweest. Hubertha was directrice van de gezinszorg in Heerlen. Elisabeth was directiesecretaresse van Antoine Rottier bij DSM.

Tweede wereldoorlog en overlijden
Tijdens de tweede wereldoorlog heeft het bureau van Seelen nog een bijzondere rol gespeeld. In de toiletruimte onder het bureau werd een verlaagd plafond aangebracht. Tijdens razzia’s konden de grote lades van het bureau verwijderd worden zodat de zonen van Seelen via een gat in de vloer zich konden verstoppen in het verlaagd plafond. Daarna werden de lades teruggeplaatst. Wanneer de razzia voorbij was konden ze via een omgekeerd proces de jongens weer bevrijden uit hun schuilplaats. In de gevel was een gat gemaakt voor de ventilatie. Dit gat werd verborgen gehouden door een vogelkooitje.

Kort na de oorlog, op 11 april 1948, overleed zijn vrouw. Hijzelf volgde drie jaar later: twee dagen voor zijn verjaardag op 16 oktober 1951.

Een blijvende herinnering, naast de talloze gebouwen die nog bestaan, is een straat die naar hem vernoemd is (Seelenstraat) in de nieuwbouwwijk Husken. Ook is er naast het huidige gemeentehuis een perkje vol met stenen. Dit zijn gevelstenen uit een gebouw dat is ontworpen door Seelen. Een vrij treurige herinnering aan een van de belangrijkste architecten uit de geschiedenis van Heerlen.

Met speciale dank aan de kleinkinderen van Jos Seelen (Margriet, Mark, Susanne, Tom en Henk, de kinderen van zijn oudste zoon Hendrik).

Overzicht van gebouwen
We hebben geprobeerd een zo compleet mogelijk beeld te krijgen van alle gebouwen. Deze lijst is verre van compleet, maar geeft in ieder geval al een beeld bij hoe bepalend hij geweest is bij de ontwikkeling van de stad. De jaartallen zijn in veel gevallen gebaseerd op de datum van openbare aanbesteding van de bouwwerkzaamheden, niet de datum van de voltooiing.

• 1904: Woonhuis Seelen, Valkenburgerweg 22, Heerlen
• 1917-1923: Sint Joseph kerk, Heerlerbaan (gesloopt wegens mijnschad)
• 1912: Bernardinuscollege (oorspronkelijke klooster met schoolgebouw)
• 1919: Kapel Sanatorium (Huize de Berg)
• 1934: Sint Clara College, Gasthuisstraat Heerlen
• 1897: Kerk Sint Martinus Welten (toevoeging van neogothische toren)
• 1925: Kerk Sint Martinus Welten (uibreiding: dwarsbeuken en boordwaartse uitbouw, alles in kunradersteen)
• 1911-1922: Kolonie Treebeek (enkele ontwerpen van de hand van Seelen)
• 1922: Mijnschool Bekkerveld ()
• HTS Bekkerveld
• 1940: Brandweerkazerne en twee dienstwoningen Akerstraat Heerlen
• 1929: School aan de Anjelierstraat in Nieuw Einde, Heerlen
• 1929: Meisjesschool, Laanderstraat Heerlen
• 1933: Woning Dhr. Driessen, Tempsplein Heerlen
• 1926: Kapelanie Pacratiuskerk