Het laatste hoofdstuk in deze reeks over de acht Heerlense stationsplannen vertelt over het huidige stationsplan: ‘het Maankwartier’. Voor een algemene beschouwing van het project is het eigenlijk nog te vroeg. Eenvoudigweg omdat het nog niet klaar is. De verwachting is dat dit plan in 2018 gereed zal zijn. Maar over ‘het Maankwartier’ is al zoveel gezegd en geschreven dat het aan het einde van deze reeks niet mag ontbreken.
De spoorbouwmeesters schijnen overigens het nieuwe Heerlense stationsplan in de landelijke pers te negeren. Dit is merkwaardig omdat ‘Het Maankwartier’ uitstekend voldoet aan de meeste leidraden voor toekomstige stationsplannen in Nederland: bouw een icoon, doorbreek barrières en creëer openbare functies.1
De eerste maquette heeft velen op het verkeerde been gezet. Het oogde zo fantastisch dat maar weinigen konden geloven dat het ook echt gerealiseerd zou worden. Mede daardoor is de beoordeling een gevoelig onderwerp gebleven. De liefde van Michiel Huisman voor dit plan is hartstochtelijk. In tegenstelling tot architecten die ‘hun ding doen” en dan weer van het toneel verdwijnen, blijft hij met passie bij de uitvoering en inrichting een constante rol spelen.
Huisman verzet zich tegen de Vitruviaanse conventies en hij heeft niet veel op met de gevestigde architectuur. Het ontwerp is opgebouwd uit scenes en details geleend uit de meest uiteenlopende architectonische voorbeelden. Hij wil niet dat je aan zijn project kunt zien wanneer het gebouwd is. Dus zal de vraag of ‘het Maankwartier’ een postmodern bouwwerk is dat aansluit bij het populisme van de huidige tijd dan wel een of andere situationistische beweging representeert nog wel even onbeantwoord blijven.
Onder de liefhebbers van architectuur, stedenbouw, geschiedenis en cultureel erfgoed , bevinden zich zowel overtuigde voorstanders als notoire tegenstanders van ‘het Maankwartier’. Wat je er ook van vindt, op de routekaart voor de Heerlense architectuurwandelingen staat naast de Via Belgica, de grachtengordel en de promenade met het pleinenplan tegenwoordig steeds vaker met stip: ‘het Maankwartier’.
Centraal station voor Parkstad
Centrifugale krachten hollen het voetgangersgebied uit. Vooral ’t Loon, ook weleens genoemd als locatie voor een nieuw station, is op een te grote afstand van de middeleeuwse kern gebouwd. De interactie in het stadshart moet worden versterkt.
Het Maankwartier is bedoeld als een kleine stad met een eigen realiteit. Een nieuw station, winkels en cafés, een hotel, kantoren, terrassen en woningen op verschillende bouwlagen moeten de Saroleastraat aanvullen en niet leeg zuigen. Het kan alleen floreren bij een vergaande bundeling van publiektrekkers. Niet alleen voor Heerlen maar voor héél Parkstad Limburg. De gemeenten Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Brunssum, Nuth, Voerendaal, Simpelveld en Onderbanken vormen, met in totaal 255.000 inwoners vanaf 1998 samen één stad. Parkstad Limburg heeft het centrum van Heerlen aangewezen als haar hoofdcentrum en roept de gemeente Heerlen op ontwikkelingen buiten het centrum te laten vallen ten gunste van ontwikkelingen in het centrum. Daarbij zijn hoge dichtheid, moderne en gewaagde architectuur, stedelijk groen en water belangrijk. Voorrang wordt gegeven aan het
uitvoeren van het stationsplan boven het spoor en aan het Zuidplein en inrichting van de omgeving van het spoor als stadspark.2 De levensverwachting van een centraal station is recht evenredig met een volwaardige toekomst van het historische stadshart. Het hoofdcentrum van Parkstad kan alleen blijven bestaan als het culturele erfgoed dat Romeinen, Middeleeuwers en Mijnwerkers er achterlieten behouden blijft.
Poëtisch project
Michel Huisman, een beeldhouwer van romantische objecten werd gevraagd zijn visie te geven op het station. Hij zag vanuit gedrevenheid de dingen anders en maakte gevoed door bevlogenheid, een unieke en verbazingwekkende maquette. 3 Hij tilde een verblijfsgebied als een citadel boven het niveau van de stad. Door koppeling van de op dit gebied geprojecteerde bouwvolumes ontstond één monoliete vorm met twee naar binnen gekeerde kernen. Een rechthoekig plein boven de rails, met arcades, kleine winkeltjes en bovenwoningen, gaat over in een halfrond plein met oude bomen en terrassen aan de noordzijde. ‘Het Maankwartier’ welft organisch over spoorlijn en station heen; een nieuwe aorta. De architectuur onderscheidt zich van wat gebruikelijk is. Geen kubus, geen doos maar ronde en gebogen vormen bepalen het beeld.
Een hommage aan de vorm van de maan. De menselijke maat en warme tinten om trots op te zijn. Gloedvolle ornamenten bevestigen de sfeer. ‘Vooral bij volle maan’. Huisman ziet een groot kunstwerk midden in Heerlen, dat zélf weer een centrum is van Parkstad Limburg waaraan verschillende bouwmeesters meedoen. Gaudi en Hundertwasser hebben hem er van overtuigd dat wat gewild en blijvend is geen leegstand kent. Met liefde en enthousiasme weet hij Heerlen te overtuigen van deze zelfstandige wijk in het hart van de stad. De buitengewone architectuur en de combinatie van wonen en werken dragen bij aan de verlevendiging in het algemeen en het veiligheidsgevoel in het bijzonder.
‘Op deze wijze wordt de stedenbouwkundige splijting, ontstaan door de spoorbaan, met een gebaar van schoonheid en ruimte ongedaan gemaakt. De doorstroming van de stad is hersteld en krijgt ter plaatse van de brug een intieme kern die een eigen aantrekkingskracht heeft.’ 4 De brug is niet alleen de verbinding tussen zuid en noord maar is zelf ook een verblijfsgebied.
Citadel
De door Michel Huisman geformuleerde en uitgewerkte sleutelbegrippen voor de ‘stedenbouwkundige en architectonische voorhouding zijn: een berg, twee delen, een brug, een markt, een straat, een station, een maan, een gezicht, een nieuwe jurk, een stadswijk, een hart een nieuwe historie, een wandelroute, een signaal, mijnen, fossielen, carboon- tijdperk, het zuiden, romeinen, citadel, binnen, buiten, de overkant, de buren’ 5
Volgens de Vitruviaanse opvattingen leggen architecten de relatie tussen de vorm en de functie. De vorm en de maat van gevelopeningen kan in die benaderingswijze worden afgeleid uit de activiteit die er achter plaatsvindt. Op die manier is de functionaliteit van het gebouw en de bedoeling voor de beschouwer duidelijk. ‘Het Maankwartier’ volgt die opvatting niet, kent een eigen variatie aan vormen met grote en kleine, rechte en gebogen lijnen. De kunstenaar besteed veel aandacht aan de details en experimenteert met materialen. Hij lijkt te strijden tegen vervlakking, en gaat niet onmiddellijke uit van standaard oplossingen. Trespa en kunststof zijn verboden materialen. De straatverlichting met speciaal ontworpen armaturen zullen de atmosfeer tussen de huizen gezellig maken. Groen, kunst, straat meubilering en bestrating moet de potentie van dit andere Heerlen manifest maken.
De ‘Heliostaat’ projecteert zonlicht en heeft evenals de Oranje Nassau mijn I een stadssilhouette met werktuigbouwkundige dynamiek.
Meer dan de helft van de bouwkavel zal als park, plantsoen of plein worden ingericht
Er was ook kritiek. In november 2003 verscheen een manifest van o.a. de bekende grafisch ontwerper Piet Gerards. Hij gaf zeer beknopt samengevat vier redenen waarom Heerlen dit plan er niet nog bij kon hebben: tenenkrommende projectontwikkelingstaal, Efteling-architectuur, geen mens loopt door naar de achterkant en het centrum wordt opnieuw groter in plaats van kleiner gemaakt.
Witte berg
Huisman refereert aan het mijnverleden, aan de fossiele rijkdom van het donkere carboontijdperk. De zwarte mijnberg uit het verleden werd de witte berg van de toekomst.
Opvallend in het project is de kleur wit. Daarover hier enkele kanttekeningen. In (sub)tropische streken is wit aangebracht om het zonlicht te reflecteren. Het wit kan verwijzen naar een mediterrane vakantiebestemming of naar het witte papier waarop de eerste bogen van ‘het Maankwartier’ als schaduwpoorten stonden getekend.
‘Het Maankwartier’ bevindt zich qua schilderwerk in goed gezelschap: het Witte huis in Washington, de Witte Dame in Eindhoven, White-Cars aan de Spoorsingel, het Glaspaleis en de Witte Boerderij in het centrum van Heerlen. In deze staalkaart zit modern wit en klassiek wit of jong wit en oud wit. Het is witte architectuur die tot de verbeelding spreekt. Richard Meier, de architect van het stadhuis van Den Haag, bouwt graag met wit om de contrasten te laten zien. De witte vlakken zijn permante projectieschermen voor de schaduwen van de zon. Rudolf Schwarz zag in de witte wanden van zijn ‘Fronleichnamkirche’ in Aken projectieschermen voor de geest.
Jan de Bouvrie vindt dat wit aansluit bij de internationale stijl en dat wit rust uitstraalt. Soms is wit het symbool van onberispelijkheid zoals bij de witte villa ontworpen door Jan Stuyt voor de mijndirecteur aan de Akerstraat. In het witte stadje Thorn was vroeger de hoogte van de belasting gebaseerd op het aantal ramen. Om minder te betalen ging men ramen dicht metselen. Om de littekens van dat metselen te verbergen werd alles wit geschilderd. Soms pikte men bouwstenen bij de buren en verdween de ontdekbaarheid van de diefstal onder een dikke laag witkalk. In Maastricht liet men in vroegere tijden de gevels wit schilderen om energie te sparen. Een witte straat heeft meer reflectie en in de avonduren minder lantaarnpalen nodig.
De witte berg is een mooie maagdelijke metafoor die Heerlen in de tijd zal blijven bezig houden, als een nog niet geschreven boek waarin de toekomst de geschiedenis zal vertellen.
Op Heerlen Vertelt verscheen afgelopen maanden het bijzonder uitvoerige verhaal van Ton van Mastrigt over de Heerlense stationsplannen tussen 1895 en 2003. Dit was het laatste deel van de maar liefst 8 delen.
Klik op linksstaande QR-code. Print de QR-code uit en hang deze op. Door te scannen met een telefoon komen bezoekers direct uit bij dit verhaal.
Ik ken geen wetenschapper die iets snapt van dit waardeloze en overbodige project – ik ken er wel een stuk of 10 die het tot op de grond afkraken. Stedenbouwkundig, qua bestemmingen, functionaliteit, behoefte, materiaalgebruik, en locatie een draak van een mislukte poging om een icoon aan Heerlen toe te voegen. De terechte kritiek van Piet Gerards komt uit, maar wordt in dit artikel niet verder benadrukt helaas. Het brengt de stad enkel maar meer leegstand, daar en elders, zodat invulling van al die leegstand geen reële uitdaging meer is en sloop uiteindelijk overal en ook daar weer de oplossing zal blijken.
Jos van de Mortel, is dat niet die man van de leegstaande winkelpanden in Heerlen en nogal vaak onzin uitkraamt? “meneer” van de Mortel, niet zo jaloers zijn op een mooi verhaal over een mooi project.
Je zal zien dat ik gelijk ga krijgen; Maanplein zal weinig of geen invulling krijgen in de plint, en Maankwartier is van een schaal die Heerlen niet kan hebben…
Inderdaad John, dat is die van de Mortel van de leegstand in Heerlen o.a. door de veel te hoge huren.
Alweer een graaier zonder Heerlens hart. Dat hij geen serieuze wetenschappers kent zegt meer iets over hemzelf.
Een aantal van zijn al jaren leegstaande panden brokkelt langzaam af maar hij doet er helemaal niets aan, totdat eerstdaags van hoger hand wordt opgelegd om daar heel snel iets aan te doen anders worden zijn bouwvallen op zijn kosten gesloopt. Die Gerards is ook al eerder door de mand gevallen als tweedehands professortje van de ‘weet-niks-kunde’, opzouten dus en terug in je hok. Alle respect voor Michel Huisman en zijn prachtige project Maankwartier. Gelukkig wordt het geld hierin gestoken ipv in die bouwvallen van oa van de Mortel, die niemand wil hebben omdat ze niet onderhouden zijn en worden. Ben benieuwd of je het V&D pand weer tot leven brengt.
In Heerlen is invulling van leegstand helaas vaak onrendabel en dan doen we het toch. Maankwartier invullen zal dan ook een opgave van jewelste blijken, zeker voor de langere termijn. En serieuze wetenschappers met kritiek ken ik dus genoeg; Professoren Hertzberger, Henket, van Zeijl, Kieckens, Arets, Coenen, Eichholtz, van Gool, Priemus, en wetenschappers Pen, van Iersel, enzovoorts…..allemaal hoogleraar bouwkunde, stedenbouw, planologie, logistiek, geografie enzovoorts. Google eens op ‘Neimed’ en ‘wind door een luchtkasteel’.
Wat een geluk voor Heerlen dat er mensen zoals Michel huisman bestaan.
Hierdoor wordt Heerlen toch weer mooi op de kaart gezet.
Net als met de film Billy zeker…..Komt nauwelijks een extra bezoeker om.