Een heel erg moderne stad

Vlak na de oorlog werkte Heerlen sterk op de verbeelding van architecten, literatoren en internationale journalisten.

In de Katholieke Illustratie van 1948 schetst Mathias Kemp hoe de argeloze bezoeker van het toenmalige Heerlen van de ene verbazing in de andere valt. Boven alles uit rijst Nederlands hoogste schoorsteen met zijn 132 meter. Even verderop troont te midden van de gewone bebouwing een gevaarte van glas en beton, waarachter de Romaanse dorpskerk zich verschuilt. Links van het spoorwegviaduct bevindt zich het metalen administratiepaleis van de Oranje Nassau Mijnen en dan weer in zuidelijke richting iets soortgelijks van de Staatsmijnen. Een semipermanente bazaar aan het Raadhuisplein etaleert modernistische vlotheid. Nota bene naast een massaal kwadraat dat voor de eeuwen gebouwd lijkt te zijn en, volgens Kemp, naast de piramiden van Cheops genoemd mag worden: het tijdens de oorlog voltooide raadhuis van Peutz.

Onzelfzuchtig en hartelijk
Met zijn vele nieuwe warenhuizen en winkels, zijn restaurants en bioscopen had Heerlen ook grote indruk gemaakt op de Amerikaanse bevrijders die hier vanaf september 1944 een van hun befaamde ontspanningscentra – “restcenters” – hadden gevestigd. In een referendum in de Yankee-pers was Heerlen zelfs uitverkoren boven Brussel en Parijs vanwege de onzelfzuchtigheid en hartelijkheid van de bevolking.

Tragisch
Heerlen anno 1948 heeft een tegenstrijdig karakter en daarmee iets tragisch. Het is met zijn meer dan vijftigduizend inwoners al lang geen dorp meer, maar in zijn totaliteit ook geen volwaardige stad. Optimistische plannenmakers na de Eerste Wereldoorlog rekenden op een groei naar 100.000 en misschien wel 200.000 inwoners. Men begon toen al vast te bouwen aan onderdelen van de grote stad die Heerlen nooit helemaal zou worden.

Kemp vindt dat ten gevolge van al die modernistische drukte veel te weinig aandacht is voor het boeiende verleden van Heerlen. “Van het Romeinse verleden weten we, behalve omtrent het bestaan van een sterkte, zeer weinig, tenzij van de verwoesting dezer militaire sterkte gedurende een der eerste invallen der Barbaren.” Hij voorspelt dat de onlangs blootgelegde bouwresten van het Romeinse badhuis ooit wel een attractie zal worden voor het vreemdelingenverkeer. In de Middeleeuwen was Heerlen een vooruitgeschoven stelling van het hertogdom Brabant tegenover de vorstendommen van het Rijnland. Van dit middeleeuwse Heerlen resteert alleen de Romaanse dorpskerk. Aan het deftige dorp dat Heerlen was, herinnert nog een enkele rustieke gevel en een enkel landelijk paadje.

Met dank aan Roger van Kasteren