In 2022 bestaat de Heerlense wijk Eikenderveld, een wijk vooral gebouwd voor NS-spoorwegpersoneel, 100 jaar, en dat wil de wijk graag vieren, zo lezen wij op de website van de Bewonersraad Eikenderveld. Eikenderveld kent een rijke historie. Wat vele mensen uit Eikenderveld of Heerlen niet weten is dat er na afloop van de Tweede Wereldoorlog in deze wijk een bewaringskamp voor collaborateurs was gevestigd.
Op 17 september 1944 werd Heerlen en omgeving bevrijd. NSB’ers en andere al dan niet vermeende ‘landverraders’ werden gearresteerd en in de kelder van het stadhuis van Heerlen ondergebracht in afwachting van hun verhoor en berechting. De eerste dagen verbleven zo’n 150 mensen, onder wie een groepje SS’ers, in de raadskelder. Voedsel was er niet en de hygiëne liet veel te wensen over. Scholen werden gevorderd om de vele gevangenen onder te brengen. Een aantal vrouwelijke gevangenen werd bepaalde tijd ondergebracht in het Claracollege aan de Gasthuisstraat. Omdat de Amerikanen het Claracollege als ziekenhuis wilden inrichten verhuisden de vrouwen naar de St. Pancratius-ULO aan de Laan Van Hövell tot Westerflier.
Op 21 september 1944 werd een deel van de Centrale Werkplaats voor Jeugdige Werklozen aan de Esschenderweg (nu Parallelweg) te Heerlen, een leer- en werkbedrijf dat door de gemeente Heerlen tot stand was gekomen, in gebruik genomen als Bewaringskamp Esschenderweg. Dit kamp lag in de directe nabijheid van de Heerlense steenkolenmijn Oranje Nassau I en het Heerlense spoorwegemplacement.
Op 6 december 1944 verbleven er 527 politieke delinquenten in dit kamp, mannen en vrouwen. Op 6 februari 1945 457. En op 17 maart 1945 nog maar 77 personen. Alle kampcommandanten waren door de gemeente Heerlen gedetacheerde politiebeambten. De kampbewakers waren oud-leden van de Orde Dienst (OD). Zij vormden een apart bewakingspeloton. Elke dag verscheen er een dagrapport. Hierin deelde de commandant mede welke verdachte personen op die dag waren ‘ingekomen’ en ‘ontslagen’. Bijzondere feiten werden vermeld, bijvoorbeeld: overgebracht naar Noodziekenhuis Heerlen, Stationsstraat; overgebracht naar St. Josephziekenhuis Heerlen; huisarrest opgelegd; ten gevolge van een noodlottig schot tijdens zijn werkzaamheden overgebracht naar St. Josephziekenhuis Heerlen; terug naar 2 weken verzwaard arrest; meegenomen door de Opsporingsdienst voor nader onderzoek; verblijft in huize van haar moeder tot nader order; overgebracht naar R.K. Jongensschool Voerendaal; huisarrest verleend voor 2×24 uur in verband met ongeval van zijn vader; kinderen zijn tegelijk met arrestatie van de ouders in kamp opgenomen.
Om de drie maanden diende het gemeentebestuur van Heerlen een declaratie in bij het Militair Gezag te Heerlen, later bij het Directoraat-Generaal van de Bijzondere Rechtspleging te Den Haag, wegens gebruik, inrichting, onderhoud en bewaking van het Bewaringskamp
Esschenderweg, ‘alsmede voor de kosten van voeding en legering der politieke delinquenten’. Alles werd in rekening gebracht: sloten, grendels en spijkers gekocht bij de Gebroeders Schmitz (ijzerwarenhandel); steenkolen gekocht bij de firma Hennen en Co; schilderbenodigheden gekocht bij firma A. van Wersch; houtwaren gekocht bij de firma H.J. Franck; levensmiddelen gekocht bij de Coöperatieve Vereniging ‘Ons Dagelijks Brood’ (ODB); melk gekocht bij Coöperatieve Inrichting ‘Der Mijnsteek’; vleeswaren gekocht bij M. Gielis, slachthuis; stro(balen) gekocht bij de boeren Huynen en Habets: stro was bestemd voor het opvullen van de bedden van de politieke delinquenten. De laatste declaratie is gedateerd 11 maart 1949, betreft echter de periode 21 september 1944 – 7 maart 1947. In totaal werden vele duizenden guldens gedeclareerd.
Evenals in andere interneringskampen vonden in Bewaringskamp Esschenderweg ontsnappingen en mistoestanden plaats. Zo wist in mei 1946 de gehate nazi Frans Reckert, voormalig hoofdopzichter van O.N. III (Heerlerheide), tijdens W.O. II bedrijfsleider op de Staatsmijn Maurits te Lutterade-Geleen, het kamp spoorloos te ontvluchten. Ook werden (vermeende) politieke delinquenten mishandeld. Zo moesten zij bijvoorbeeld ‘grammofoonplaatje draaien’; met één hand op de grond steunend heel snel om zijn as draaien, tot dat men niet meer kon.
Vele honderden arrestanten uit Heerlen en omgeving belandden in het bewaringskamp aan de Esschenderweg, onder meer Wiel Knipa (1921-2002), de legendarische Heerlense carnavalsvedette, lid van de NSB en van de Nederlandse Arbeidsdienst.
Inmiddels zijn sporen van Bewaringskamp Esschenderweg allang verdwenen. Het kamp moet nabij Kinderstad Heerlen gevestigd zijn geweest. Misschien kunnen zich sommige Heerlenaren dit kamp nog herinneren?
Foto: Luchtfoto van het Eikenderveld | Bron: Rijckheyt, centrum voor regionale geschiedenis, fotokamer.
Klik op linksstaande QR-code. Print de QR-code uit en hang deze op. Door te scannen met een telefoon komen bezoekers direct uit bij dit verhaal.
Dit lag denk ik waar nu het woonerf van de Parallelweg is, tussen Koningstraat Hertogstraat en Keizerstraat. Dat heeft tot begin jaren 80 braak gelegen en waren resten van gebouwen en wat wij als kind “de bunker” noemden, een ondergrondse ruimte, half uitgegraven waar wij in speelden. Naar verluidt zijn daar ooit wapens gevonden! En tijdens de bouw van de huizen werd er een centrale antenne geplaatst waar in de hoop klei die uit het gat kwam wij hulzen, en kogels vonden en trots mee naar huis namen… onze bezorgde ouders de politie bellen en die kwamen eens kijken en die harkten er nog een mortiergranaat uit! Paniek alom en toen kwam de eod maar eens kijken.. mortiergranaat was onschuldig maar toch een spannend dagje!
Kan het zijn, dat het gebouw van dit bewaringskamp aan de Esschenderweg in de begin jaren 50 gediend heeft als Centrum voor Vakopleiding, Dependance Heerlen, in 1966 verhuisd naar de Kissel?
Dat kan Jos.
Ja zeker Jos! Ik was daar op de werkplaats , zoals ze het toentertijd noemden…
Ik herinner me dat ik toentertijd in de Hertogstraat kon gaan kijken (over de schutting) hoe ze tijdens het “Recreatie uur” werden behandeld. Het keek veel op een concentratie kamp. Er vielen geen doden. Ik was heel anti-Duits, maar de gevangenen moesten rennen tot ze er bij neervielen onder toezicht van die bewakers. En als er een neerviel, juichten de mensen. (En ik juichte ook). Ik was toen 14.
Gelukkig ben ik naar Amerika geëmigreerd, (long ago and far away), waar ik nog steeds gelukkig ben.
Harry Caubo. Naples Florida. USA.
Hallo Harry,
waar woonde jullie dan? Wij, de van Els-en, woonden in de Koningstraat 80, haaks op de Hertogstraat! Voor mij is dit verhaal nieuw, ik ben dan ook in 1950 geboren en woon ook far-away: Marrakech!
Weet jij trouwens nog iets over mijn grootvader, Sjeng van Els, secretaris van het Rode Kruis en kantoor houdende aan de Akerstraat, naast cafe Bijsmans? Hij was een erg publieke figuur die veel regelde tijdens en na de oorlog!
Groet,
Jos van Els, Marrakech.
Beste Jos,
Kunt u mij een e-mail sturen? Ik heb een vraag aan u over de koningstraat 80.
Met vriendelijke groet,
Caroline dq@live.nl
Hoi Marcel,
In het kader van 100 jaar Eikenderveld komt er dit jaar een boek uit over de wijk. Mogen wij je verhaal daarin meenemen?
Groetjes, Liesbeth (lid ‘Regie-groep 100 jaar Eikenderveld’)
Dit kamp was in een gedeelte van de ‘werkplaats voor jeugdige werklozen’ gevestigd. Het lag aan de Esschenderweg ter hoogte van de hoek Keizerstraat, dus niet aan de kant van de vroegere Houthandel (nu Kinderstad). Er áchter is nu een stuk van de Parallelweg (in de volksmond Parallelerf genoemd) dat er toen nog niet was. Vandaar dat het vanuit de Koning- en Hertogstraat goed zichtbaar was!
wat ia hert gebouw met de schoorsteen links onder op de foto?